Gelderland

De SP spaarde vrijwel alle spreektijd op voor een uitgebreid betoog van fractievoorzitter Eric van Kaathoven voor behoud van de aandelen Nuon. Het mocht niet baten maar hieronder kunt u zijn bijdrage nalezen.

Voorzitter, we besluiten als staten vandaag over de verkoop van de aandelen Nuon aan het Zweedse Vattenfall. In mijn bijdrage zal ik met name ingaan op twee punten. Allereerst en vooral over de deal die nu voorligt. Is dat een goede deal? En ten tweede over het proces van besluitvorming. Hoe zorgvuldig is dat verlopen?

I. Goede deal?

Voorzitter, moeten we de aandelen Nuon verkopen aan Vattenfall? Is dit een goede deal, rekening houdend met de argumenten die eerder zijn aangedragen en natuurlijk de in januari aangenomen motie? Laten we eens een aantal punten langs lopen.

1. ‘Gelderland loopt risico op minderheidsbelang in Nuon’

Tijdens het debat in januari haalde mevrouw van der Valk van de PvdA meermaals aan dat we als Gelderland het risico lopen een minderheidsbelang over te houden omdat de andere overheden willen verkopen. Dit argument is niet steekhoudend gebleken want alleen al het feit dat Noord-Holland herhaaldelijk duidelijk heeft gemaakt niet te willen verkopen, maakt al dat er samen met Gelderland een meerderheid is die verkoop tegen zou kunnen houden: Gelderland heeft 44,7%, en provincie Noord-Holland 9,2% Dat is samen 53,9%.
Met deze nieuwe ontwikkelingen valt dus niet vol te houden dat het risico bestaat dat we als overheden een minderheidsbelang overhouden.

2. ‘De strategische positie van Nuon moet versterkt worden en dan is met name ook de upstream gaspositie genoemd.’

Tot verbazing van de SP-fractie is gekozen voor Vattenfall dat geen enkele positie op gasgebied heeft, geen centrales en dus ervaring die Nuon kan versterken en geen gasvelden. Het is eerder zo, zo wordt ook erkend, dat Vattenfall met aankoop van Nuon haar positie op gas aanmerkelijk versterkt. Dat is mooi voor Vattenfall maar daarmee is er dus geen sprake van de verbetering van de strategische positie van Nuon terwijl dat toch altijd een zeer belangrijk argument was voor verkoop en partnerkeuze.

3. ‘Bij de keuze is duurzaamheid een belangrijke voorwaarde (in januari aangenomen motie van CDA, PvdA, VVD, GL en CU)’

Ik heb tijdens de commissievergadering op 13 mei al aangegeven dat toen bekend werd dat Nuon graag door Vattenfall wilde worden overgenomen het ook mijn eerste indruk was dat dit een mooie groene keuze was. Een bedrijf dat nota bene zijn naam verleent aan productie van energie uit water, de waterval, dat geeft een lekker groen gevoel. En plannen om samen met Nuon in windenergie te investeren daar wordt je ook snel enthousiast over.

Maar laat ik bij dit laatste wel meteen opmerken dat die investeringen net zo goed kunnen als een samenwerkende in plaats van een overgenomen partij. Daar zijn nu en in het verleden talloze voorbeelden van. En bovendien zou dan het geld dat Vattenfall nu kwijt is aan een overname rechstreeks in duurzame energie gestopt kunnen worden (of althans een deel ervan).

Maar wie zich wat beter in het bedrijf verdiept, ziet dat onder het vernislaagje van mooie woorden en beloften voor in de verre toekomst een helemaal niet zo duurzaam bedrijf schuil gaat. Met name in de grootste energiemarkt van Europa, die in Duitsland, waar Vattenfall een van de vier grote spelers is, gaat de glans snel af van het groene imago van Vattenfall. Volgens Greenpeace is het het bedrijf wat de vuilste stroom (klimaschadlichst) van Duitsland levert. Dat komt natuurlijk doordat het bedrijf zwaar in de winning en verbruik van bruinkool zit. En dat willen ze de komende 40 jaar ook blijven doen! Niets geen ‘Ausstieg aus der Braunkohle’.

Hoe ze dan tegelijkertijd klimaatneutraal willen worden –een mooie maar moeilijke ambitie voor een energiebedrijf – blijft onduidelijk. De koers zal nu al drastisch gewijzigd moeten worden, willen ze dat halen zegt ook Natuur en Milieu dat hiervoor geen aanwijzingen ziet. Wat Vattenfall zegt, is dat ze met CO2 afvangen en opslaan (CO2 dumping dus) de uitstoot gaan verminderen. Dit is een volstrekt onbewezen techniek met veel risico’s en maatschappelijke weerstand (dat hebben we in Nederland ook al gezien: zie Barendrecht verzet tegen proef Shell). Het kost veel extra energie waardoor het rendement van centrales nog verder achteruit holt en bovendien is onduidelijk wat de gevolgen op lange termijn zijn.

SP volksvertegenwoordigers gingen naar Oost Duitsland om de gevolgen van Vattenfalls bruinkoolwinning met eigen ogen te bekijken. Ze praatten met vertegenwoordigers van onder andere de omwonenden (hele dorpen die wegens Vattenfall mijnbouw van de kaart zijn geveegd of worden geveegd), de kerk (een dominee tevens actievoerder), de vakbond en de milieubeweging. Hun conclusie:. Wie daar geweest is kan niet meer met droge ogen beweren dat Vattenfall een duurzame keuze is

Ook de bijdrage van Greenpeace woordvoerder Meike Baretta aan het door de SP georganiseerde Nuon debat in Nijmegen sprak boekdelen. In een T-shirt waarop in het Zweeds te lezen was dat Vattenfall de ‘grootste milieuboef van Zweden’ is noemde zij Vattenfall een ‘waterval aan vieze feitjes’. En is het toeval dat Vattenfall een berg kritiek krijgt wegens een Duitse reclamecampagne over het klimaat en zelfs winnaar is van de Greenwashing award 2009. Greenwashing, voor wie de term niet kent, dat zijn vuile bedrijven die met misleidende reclames de klant wijs proberen te maken dat ze groen zijn.

Voorzitter, wat ze bij Vattenfall iets minder hardop zeggen is dat ze ook stevig op kernenergie leunen om CO2 terug te dringen. Maar om dat nou duurzaam te noemen?

Ook de woordvoerder van Nuon erkende dat om de CO2 doelstellingen te gaan halen meer kernenergie ook in Nederland volgens hem nodig is. Dat betekent dat de combinatie Nuon-Vattenfall dus naast geplande investeringen in o.a windenergie vooral zwaar leunt op fossiele brandstoffen (met name het zeer vuile bruinkool in Duitsland en nieuwe kolencentrales in Nederland) en op de eveneens niet vernieuwbare kernenergie (waar in Duitsland trouwens ook nog wel eens iets misgaat, denk aan de incidenten als die in Krummel).

De huidige forse daling in de CO2-uitstoot van Vattenfall is trouwens veroorzaakt door het afschakelen van 8.750 megawatt aan zeer oude bruinkoolcentrales (noodzakelijk geworden na sluiten van zeer energieintensieve industrie na de Wende). Op zich goed voor het milieu maar om jezelf daar nu over op de borst te kloppen? De afgelopen jaren heeft Vattenfall overigens vooral in niet duurzame energie geïnvesteerd (een vijfde in duurzaam). En het college heeft de toch al milde duurzaamheidseisen van Natuur en Milieu en Gelderse Milieufederatie maar vast afgewezen. Die poging om de deal duurzaam te maken is dus al bij voorbaat mislukt.

En dan de stichting die als Haarlemmer olie voor duurzaamheid gepresenteerd wordt. Die beruchte stichting is niet aanstuurbaar door de staten en heeft bovendien nauwelijks concrete afrekenbare doelen (buiten windenergie in zekere zin, alhoewel ook daar discussie over mogelijk is) om op te sturen. Zoals Natuur en Milieu zegt en ook Jan Terlouw, onze ex- Commissaris van de Koningin: die stichting is een wassen neus.

En dat maakt voor iedereen duidelijk dat hier geen sprake is van een duurzame keuze en dat op dit punt dus ook niet voldaan wordt aan de in januari aangenomen motie van CDA, VVD, PvdA, CU en GL.

4. ‘Nuon is te klein om zelfstandig verder te gaan’

Het argument van de noodzakelijke schaalvergroting is op geen enkele wijze wetenschappelijk onderbouwd. Tegelijkertijd zijn er wel onderzoeken zoals die van Hans Schenk, hoogleraar Economische Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht die het tegendeel beweren. Die waarschuwt voor fusies en te ver doorgeschoten schaalvergroting. Schenk en zijn mensen bestudeerden talloze fusies in allerlei landen en kwamen tot de conclusie dat een ruime meerderheid mislukt volgens de criteria van de bedrijven zelf. Fusies leiden volgens zijn onderzoek niet tot lagere maar juist tot hogere kosten (meer bureaucratie) en tot meer inefficiëntie.
Deze onafhankelijke wetenschapper adviseert de Gelderse staten om NIET te verkopen en zeker niet zo snel als nu. Voor de overname van ABN/AMRO betoogde hij ook al dat dit niet zou moeten gebeuren en u weet wat daar gebeurde. Wouter Bos roept nu achteraf ook dat kleinere banken veiliger zijn!

Ook het Zeeuwse energiebedrijf Delta bewijst dat een bedrijf dat zelfs nog veel kleiner is dan Nuon prima kan opereren en kan investeren in duurzaamheid zoals bijvoorbeeld windenergie en zonne-energie. Het bedrijf werkt wel samen met andere (ook buitenlandse) partners maar toont aan dat een overname helemaal niet nodig is.

En waar is bijvoorbeeld het bewijs dat inkoopvoordeel behaald wordt? En als dat er al is waarom kunnen dan niet gewoon inkoopcombinaties gesloten worden bijvoorbeeld van de Nederlandse energiebedrijven?

Zelfs de mensen van Nuon erkennen dat ze voorlopig (komende jaren) voldoende financiële slagkracht hebben. Zij verwachten pas op langere termijn een probleem.

Kortom, het is maar zeer de vraag of Nuon te klein is en of het zelfstandig echt niet kan overleven. Onderzoeken suggereren het tegendeel en zelfs Nuon erkent dat er de komende jaren niets aan de hand is. Fusies en overnames zijn NIET de heilige graal van de energiemarkt. Ook dit argument houdt dus geen stand.

5. ‘De splitsing maakt verkoop noodzakelijk’

Veel gehoord, ook in het debat in januari, is dat de verkoop van Nuon onontkoombaar is geworden door de splitsing.
Ondertussen is echter duidelijk geworden dat Europa met een veel minder verregaande splitsing genoegen neemt dan waar we eerder vanuit gingen. Dit betekent dat grote energiebedrijven in Europa helemaal niet tot volledige splitsing verplicht hoeven te worden door hun nationale overheid en daarmee ontstaat een ongelijk speelveld. In Frankrijk en Duitsland worden de netten in een aparte BV gezet. Het Franse staatsbedrijf EDF bezit daar het midden- en hoogspanningsnet. En het verkoopproces voor het middenspanningsnet in Duitsland van Vattenfall stokt.

Dit ongelijke speelveld heeft als resultaat wat we nu in Duitsland al een soort oligopolie van enkele grote bedrijven zien die de kleintjes naarmate ze te groot worden opkopen en wegconcurreren.
Dat is niet mijn mening maar die van CDU Burgemeester Ole von Beust van Hamburg die al in 2007 zei dat de verkoop van het stadsenergiebedrijf aan Vattenfall een fout was. Von Beust: “Een staatsmonopolie is door een Quasi-Monopolie van particuliere bedrijven vervangen ". En hij kan het weten! Vorige week werd ook nog bekend dat Hamburg nu weer een eigen energiebedrijf heeft opgericht om werk te maken van duurzame energie. Dat geeft te denken!

Sprekend zijn wat dit betreft ook de koppen in de Duitse kranten toen de overnameplannen bekend werden. De conservatieve krant Die Welt schrijft: "Dit is een grote dag voor Vattenfall en een slechte dag voor Duitse consumenten”. De behoudende Frankfurter Allgemeine Zeitung merkt op: "Een onafhankelijke concurrent verdwijnt van de Duitse energiemarkt. Ironisch genoeg was Nuon nou net dat bedrijf dat erin geslaagd was 10 procent van Vattenfall’s klanten in Berlijn en Hamburg weg te lokken. Nu zullen deze consumenten teruggezogen worden in het Rijk van Vattenfall.” Met andere woorden, Vattenfall koopt dus gewoon een lastige concurrent op.

En België is de laatste tijd al helemaal in rep en roer over de verkochte energiebedrijven. Nadat eerder Electrabel al door een Frans staatsbedrijf is overgenomen is nu ook de kleinere concurrent (met 20 procent van de markt) SPE-Luminus verkocht aan het Franse Electricité de France (EDF). Daar hebben Franse bedrijven nu 90 procent van de markt en bepaalt Parijs nu dus de prijs van energie. België heeft niets meer in de melk te brokkelen als het om zijn energiebevoorrading gaat. Een lichtend voorbeeld voor Nederland?

Wat de SP betreft niet, wat ons betreft maken de ervaringen in het buitenland heel duidelijk dat we alles moeten doen wat we kunnen om te voorkomen dat in de Nederlandse markt straks grote buitenlandse energiebedrijven het voor het zeggen hebben. Het toont het belang aan dat er ook bedrijven actief blijven die in publieke Nederlandse handen zijn. Zo kunnen ze zorgen voor scherpe prijzen en duurzame investeringen. Publieke bedrijven zijn er immers voor het algemene nut. En ze hoeven ook niet alsmaar groter en groter te groeien maar kunnen hun schaal optimaliseren in plaats van maximaliseren.

6. ‘Een overheid kan geen aandeelhouder zijn in een commercieel bedrijf’

Ik kom op een laatste argument dat ook veelvuldig gehoord is in het debat van januari. Daar zei gedeputeerde Peters bijvoorbeeld als reactie op de motie van de SP om de aandelen dan maar aan Wouter Bos te verkopen, dat dat heel raar zou zijn. ‘Wij zien geen rol meer voor een overheid en dan zou de staat dat wel doen?’ Hoewel wij daar als SP anders over denken, is dit op zich een helder argument. Overheden hebben volgens deze visie niets te zoeken in productie en leveringsbedrijven energie. Een helder verhaal. Maar wat gebeurt er, Nuon en dit college stellen een overname voor door het Zweedse Vattenfall, een bedrijf waarvan de aandelen voor 100 procent in handen zijn van het Koninkrijk Zweden die ook geen enkel plan heeft die te verkopen!

Voorzitter, toen dat bekend werd, toen brak toch echt mijn klomp. Eerst grote verhalen dat een overheid niets te zoeken heeft in deze sector en dan verkopen aan een staatsbedrijf! Hoe geloofwaardig is je argumentatie dan nog?

Maar nu kennelijk verkoop aan een andere overheid niet onbespreekbaar is wil ik opnieuw voorstellen om indien een meerderheid van deze staten Nuon zo nodig wil verkopen de aandelen aan te bieden als eerste koper aan Wouter Bos, de Staat der Nederlanden. Dan kan Nederland doen wat veel andere Europese landen zoals ook Zweden al lang doen, namelijk de eigen nationale belangen in deze voor economie en samenleving maar ook voor duurzaamheid essentiële sector waarborgen door een publiek aandeel in de voorziening en distributie van elektriciteit en gas te nemen.

Voorzitter: “Net als het hoofdspoorwegennet, onze nationale luchthaven Schiphol en de haven van Rotterdam, zijn de energiebedrijven de ruggengraat van ons economische bestel. Een uitverkoop van dit soort overheidsbedrijven van nationaal belang, ondermijnt onze onafhankelijkheid.” Dat zijn de woorden van VVD-coryfee Hans Wiegel.

Ook Wientjes van VNO-NCW pleitte vanwege het nationale belang anderhalve week geleden in een brief nog voor ingrijpen van de minister president en een adempauze (moratorium) van ten minste drie maanden.

Uit de brief:
“Ondertussen dreigen we nu de zeggenschap kwijt te raken over bedrijven die van vitaal en strategisch belang zijn voor een duurzame Nederlandse economie. VNO-NCW is zeker niet tegen privatisering, maar wij vinden nog altijd dat Nederland de behartiging van deze vitale belangen niet uit handen moet geven zolang deze niet spijkerhard in de Europese context gegarandeerd kan worden. Juist het gegeven dat de Europese kaders recent niet tot stand zijn gekomen, moet reden zijn tot een heroverweging door het kabinet.”

PvdA prominent en Buitenhof columnist Jos de Beus noemde de uitverkoop van Nederlandse bedrijven als Nuon en Essent: ‘naïef, dom en gevaarlijk’ en maakte een nog stevigere beschuldiging die ik hier niet zal herhalen.

En nu we toch met prominente tegenstanders bezig zijn nog een laatste, onze eigen ex-commissaris van de Koningin, D66-er Jan Terlouw noemt de verkoop in De Gelderlander ‘kortzichtig’. Hij maakt zich vooral zorgen over de duurzaamheid.

Voorzitter ik haal deze mensen alleen aan om aan te geven dat het echt niet alleen de socialisten van de SP zijn die tegen de verkoop van onze energiebedrijven aan grote, vieze, buitenlandse bedrijven zijn.

Voordat ik tot een slotconclusie kom, nog een aantal korte opmerkingen over het proces van besluitvorming.

II. Proces van besluitvorming

Het proces van besluitvorming in Gelderland over dit miljardenbesluit verdient wat de SP fractie betreft geen schoonheidsprijs.
Eerst wordt er in januari in een week tijd een principe standpunt over verkoop ingenomen.

Veel was toen nog niet bekend. Daarna werd de beoogde ideale schoonzoon bekend gemaakt.

En toen kon de beoordeling van de schoonzoon dan echt beginnen. In Brabant pakten ze dat heel zorgvuldig aan, er kwamen adviseurs van provinciale staten die de vrijetijds politici die statenleden zijn, bijstonden en voor een second opinion zorgden. In Gelderland ging dat een stuk minder zorgvuldig.
Ondanks voorstellen van onder andere de SP kwam er geen second opinion, en zelfs de wel afgesproken vragenronde aan de niet zo onafhankelijke adviseurs van het college (Stibbe en KPMG) werd niet bepaald optimaal uitgevoerd.
Uiteindelijk moesten we genoegen nemen met twee uurtjes mondelinge vragen die vooral door de niet zo onafhankelijke mensen van Nuon beantwoord werden, en waar geen verslag van gemaakt werd, met een eenzijdig bezoekje van vier fracties aan Vattenfall in Zweden waar nauwelijks gesproken werd met mensen die niet op de payroll van Vattenfall staan, en met zeer gebrekkige en ontwijkende politieke in plaats van feitelijke antwoorden van het college op de schriftelijk gestelde vragen van GroenLinks en de SP.

Ook de gevraagde hoorzittingen kwamen er niet.

Ik stel vast dat als we in de staten een beleidskader Jeugd, Cultuur of Sociaal vaststellen, we dat zorgvuldiger aanpakken. Bovendien is het eenzijdige karakter van de informatievoorziening op zijn minst opvallend te noemen. Het hele proces doet dan ook sterk denken aan die bekende slogan van die bekende toiletreiniger: ‘Wij van WC-eend adviseren WC-eend’

En dat vindt de SP toch teleurstellend. Want of je nu in principe voor- of tegen verkoop bent, hoe kun je er op deze manier zeker van zijn dat dit de beste deal is?
Dit knelt temeer daar uit peilingen telkens weer blijkt dat de mensen de energiebedrijven niet willen verkopen.
-77% betreurt doorgeschoten marktwerking nutsbedrijven (Maurice de Hond / Peil.nl)
-6 op de 10, Tegen verkoop publieke energiebedrijven (TNS NIPO)
-90% EENS met: ‘De privatisering van de stroom- en gasmarkt in ons land schiet te ver door. (Telegraaf)
-86% EENS met stelling: ‘Gelderland moet verkoop Nuon blokkeren’ (De Gelderlander)
-En dan de meest recente (van 24 mei). Uit onderzoek van Maurice de Hond blijkt 70 procent van de Nederlanders tegen verkoop van Nuon en Essent is. 65 procent van de Nederlanders vindt zelfs dat het kabinet de verkoop van Essent en Nuon moet tegen houden.
Het knelt ook omdat voor de verkiezingen door een overgrote meerderheid van de partijen is gezegd dat de aandelen Nuon niet verkocht zouden worden. We hebben de stemwijzer er nog eens op nagekeken en op de stelling ‘De provincie moet haar aandelen in energiebedrijf nuon zo lang mogelijk behouden.’ Antwoordden alle partijen behalve de VVD met een JA.
Het CDA voegde er aan toe: ‘Daarmee kan zij het beste de belangen van de Gelderse burgers en de energievoorziening waarborgen.’ En de PvdA voegde toe: ‘Het openbare belang van de energievoorziening is zo groot dat de provincie controle moet houden door haar aandelenbezit.’
En laat ik op dit punt even in herinnering roepen dat de SP in januari een praktisch haalbaar voorstel gedaan heeft voor een referendum over de verkoop, te houden tijdens de Europese verkiezingen. Het had gekund maar een meerderheid wilde het niet.
Het verkopen van Nuon aan Vattenfall gaat dus dwars in tegen wat een ruime meerderheid van de mensen wil en wat vrijwel alle partijen voor de verkiezingen beloofd hadden.

Zouden al die mensen er allemaal naast zitten? Het zou kunnen natuurlijk.
Of is dit een versie van het bekende sprookje van de Koning zonder kleren. Iedereen ziet al lang dat de keizer geen kleren heeft maar de hofhouding en de keizer blijven net doen of dat niet zo is. De vraag is: luisteren de staten naar de mensen die ondertussen vrij massaal roepen dat de keizer geen kleren heeft? Of houden we ons Oost-Indisch doof?

Voorzitter ik rond af.

Is het niet heel verstandig en wijs om de adviezen op te volgen van al die mensen die zeggen dat het beter is in ieder geval eens even pas op de plaats te maken? Om de trein niet door te laten denderen? Temeer daar zelfs de vertegenwoordigers van Nuon erkennen dat er de komende jaren zeker geen enkel probleem te verwachten is. Een adempauze van drie maanden zoals voorgesteld door VNO/NCW geeft al lucht. Maar een uitstel van het besluit met twee jaar zou helemaal ideaal zijn. Dat geeft de kiezers de kans zich uit te spreken over de verkoop, over dit miljardenbesluit.