Gelderland

De markt laat het openbaar vervoer zitten. Willen we een goed OV-netwerk behouden dan zullen we het weer als samenleving moeten organiseren. Het is tijd voor een provinciaal Openbaar Vervoerbedrijf, bepleiten SP-Statenlid Maurits Gemmink en Tweede Kamerlid Cem Laçin in dit opiniestuk.

De markt werkt weer eens niet. Gelderland is de afgelopen maanden hardhandig met de neus op de feiten gedrukt. Bij de aanbesteding van het openbaar vervoer in Gelderland Noord en Overijssel is er door vervoerbedrijf Keolis gesjoemeld om te winnen. Voor de spoorlijn Ede-Wageningen - Amersfoort is er geen bedrijf te vinden dat er een trein op wil laten rijden. De markt faalt.

Hoe is OV in Gelderland geregeld? Volgens Europese regels moet het OV in een ‘markt’ worden aanbesteedt. Bedrijven schrijven in op een concessie, een gunning voor het verzorgen van het vervoer, voor tien jaar. Openbaar vervoer is een taak van de provincie en daarom subsidieert Gelderland het OV met 130 miljoen per jaar. Geld dat naar grootte van de concessie over de uitvoerders wordt verdeeld. De opbrengst van reizigerskilometers gaat rechtstreeks naar het vervoerbedrijf.

Er zijn in Europa slechts vijf bedrijven, als we Israël tot Europa rekenen, die OV-diensten aanbieden. Dit zijn hoofdzakelijk staatsbedrijven als Deutsche Bahn of de Franse SNCF. Die bedrijven weten alles van elkaar dus de concurrentie is miniem. De bedrijven zijn voor een groot deel afhankelijk van de vaste subsidie van de provincie. Dat is geld dat ze zeker verdienen met de concessie. Reizigersopbrengsten zijn alleen in de spits gegarandeerd, dus het is zaak dat de vervoerder zo min mogelijk bussen laat rijden om een zo hoog mogelijke winst te behalen. Dat is de reden waarom uw busmaatschappij ieder jaar de dienstregeling aanpast. Buslijnen waar geen winst op wordt gemaakt worden geschrapt. Buslijnen die winstgevend zijn worden uitgebreid. En de meeste partijen in uw provinciale Staten vinden dat prima.

En nu laat de markt ons stikken. Door de coronacrisis valt er geen geld te verdienen met de spoorlijn Ede-Wageningen - Amersfoort. Jammer maar helaas voor Gelderland en haar inwoners. Gedeputeerde van der Meer heeft als lapmiddeltje de noodconcessie van de plank gehaald. We wijzen een vervoerder aan en die moet dan onder dwang een dienst gaan rijden. Alsof je een taakstraffer de verzorging van je oma laat doen. Een scenario voor een grandioos fiasco.

Het kan ook anders. Een eeuw geleden zag het vervoer in Gelderland er ongeveer hetzelfde uit als nu. Allemaal private vervoersbedrijfjes die één of twee tramlijntjes onderhielden. Een Wild-West van vervoer, faillissementen en onzekerheid voor de reiziger. Toen greep de staat in. Er kwamen provinciale vervoerbedrijven en de NS werd als landelijk spoorbedrijf opgericht. Openbaar vervoer werd een taak van de overheid.

Dat kunnen we nu ook weer. Gelderland geeft jaarlijks 155 miljoen uit aan OV. We werken samen met Overijssel en Flevoland op gebied van OV. Als we daar de reizigerkilometers bij optellen en meenemen dat we geen aandeelhouders hebben die winst willen zien, moet het toch lukken om een provinciaal OV bedrijf van de drie provincies op te zetten?

De tijd is rijp. De markt faalt. Laten we het OV weer gewoon in eigen hand nemen.

Cem Laçin, Tweede Kamerlid namens de SP, en Maurits Gemmink, namens de SP lid van Provinciale Staten Gelderland

Dit opiniestuk verscheen in de Gelderlander van 10 december 2020